కృష్ణా పుష్కరాలు- సనాతన ధర్మావిష్కారాలు

పూర్వం 'తుందిలుడు' అనే ధర్మనిష్ఠుడైన మహర్షి శివుని గూర్చి తపస్సుచేసి శాశ్వతంగా పరమేశ్వరునిలో ఉండేటట్లు వరం పొందాడు. శివుడు తన అష్టమూర్తులలో ఒకటైన జల రూపంలో అతనికి స్థానాన్ని యిచ్చాడు. ఆ విధంగా తుందిలుడు మూడున్నరకోట్ల పుణ్యతీర్థాలకూ ఆదికారణమై జలసామ్రాజ్యానికి సార్వభౌముడయ్యాడు. ఆ విధంగా ఆయన పుష్కరుడు అనే పేరు పొందాడు.
జగత్తులను సృష్టించానికి జలం అవసరమైన బ్రహ్మ పరమేశ్వరునిగురించి తపస్సుచేసి పుష్కరుడు తన కమండలంలో నివాసముండేటట్లు వరం పొందాడు.
ప్రాణులను ధర్మనిష్ఠులుగా బ్రతికించే ధర్మం బృహస్పతిది కనుక జీవనాధారుడైన పుష్కరుని తన ఆధీనంలో ఉంచవలసినదిగా బ్రహ్మను కోరాడు బృహస్పతి.
బ్రహ్మను విడిచివెళ్ళడం పుష్కరునికి ఇష్టంలేదు. అందువల్ల బ్రహ్మనుకూడా తనతోపాటు బృహస్పతివద్దనే ఉండమని ప్రార్థించాడు పుష్కరుడు.
అది సాధ్యం కానిది కనుక బ్రహ్మ ఒక ఏర్పాటు చేశాడు. 
గ్రహస్వరూపుడైన బృహస్పతి మేషం మొదలైన 12 రాశులలో ఏదేని రాశిలో ప్రవేశించేటప్పుడు 12 రోజులు, ఆ రాశి నుండి నిష్క్రమించేటప్పుడు 12రోజులు, సంవత్సరంలోని మిగిలిన అన్ని రోజులలోనూ మధ్యాహ్న సమయంలో 2 ముహూర్తములకాలం (48 నిమిషాలపాటు) పుష్కరుని బృహస్పతితో ఉండమన్నాడు. ఆయా సమయాలలో తాను సమస్త దేవతలతోనూ బృహస్పతి ఉన్న రాశికి అధిష్ఠానమైన పుణ్యనదికి  వచ్చి పుష్కరునితో కలిసి ఉంానన్నాడు.
దేవగురువు బ్రహ్మస్పతి కన్యారాశిలో ప్రవేశించడంతో కృష్ణవేణీనదీమతల్లికి పుష్కరాలు వచ్చాయి. ఆగష్టు 12 నుండి 23 (2016) వరకు స్వర్ణాంధ్రప్రదేశ్‌కు పన్నెండు రోజుల తిరునాళ్ళ, పన్నెండేళ్ళ తరువాత! నిత్యప్రత్యూషంలో స్నానసమయంలో మన తెలుగువాళ్ళం స్మరించాల్సినదీ - కృతజ్ఞత తెల్పవలసినదీ గోదావరీ, కృష్ణా, పెన్నా, వంశధారా నదీమతల్లులనే కద! ఆంధ్ర జనజీవన సౌభాగ్యాలకు, అనంత వైభవాలకు మన జలవనరులే సిరులు కద! మన రాష్ట్రాన్ని 'హరితాంధ్రప్రదేశ్‌'గా ఆవిష్కరించడానికి పదునైన శీతోష్ణస్థితి, నీి పారుదల సౌకర్యం, విద్యుచ్ఛక్తి, వ్యవసాయోత్పత్తులు - అవసరం. వీిని సమకూర్చేవి జలసిరులు. నదులు.
ప్రస్తుతం మన ఆంధ్రప్రదేశ్‌ ప్రత్యేకరాష్ట్రమైంది. గోదావరీ పుష్కరాలు 2015లో శోభాయమానంగా నిర్వహించ బడ్డాయి. 2016లో కృష్ణా పుష్కరాలను దేవాదాయ ధర్మాదాయశాఖ అత్యంత ప్రతిష్ఠాత్మకంగా చారిత్రాత్మకంగా నిర్వహించనుంది. 
భారతదేశంలో మొత్తం విూద మధ్యతరహానదులు 45 ఉండగా, అందులో 9 నదులు తెలుగు నేలను సస్యశ్యామలం చేస్తున్నాయి. అందులో కృష్ణమ్మకు పేరు ప్రతిష్ఠలు ఎక్కువ. గంగా, గోదావరీ తరువాత ప్రాశస్త్యం కృష్ణమ్మదే!
సహ్యపర్వతశ్రేణుల్లో కృష్ణమ్మ ప్టుిన తావున వున్న ప్రాచీన దేవాలయంలో గోముఖం నుంచి ప్రభవించి, అసాధారణ ధారగా ప్రవహించి సుదీర్ఘ ప్రయాణం సాగిస్తోంది కృష్ణవేణి. జనశ్రుతి ప్రకారం సహ్యాది సహ్యముని అవతారం. ఆ మహర్షి మహావిష్ణువు గురించి తపస్సుచేస్తే, విష్ణువు అశ్వత్థరూపంగా, కృష్ణుడు జలరూపంగా ప్రవహించే నదిగా వరం పొందారు. అందువల్ల అది కృష్ణానది అయినదట!
అలాగే కృష్ణానదీ ఆవిర్భావప్రదేశం నుంచి సాగర సంగమం చేసేవరకు నది భౌతికరూపం పరిశీలిస్తే, అది త్రివేణి (మూడజడలమాలిక) వలె అందంగా కన్పిస్తోంది. కనుక, ఆ నది కృష్ణవేణిగా సార్థకమైనదట! కర్ణాటక దాక మన ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో తుంగభద్ర కృష్ణానదిలో సంగమిస్తుంది. ఆ తరువాత తూర్పుగా ప్రవహించి కర్నూలు దగ్గర పాదం మోపుతుంది. పులిచింతల దగ్గర కోస్తాప్రాంతంలో ప్రవేశించక పూర్వం 30 కి.విూ. దూరం పర్వత పంక్తుల గుండా తూర్పు వైపు ప్రవహిస్తోంది. ఇక విజయవాడలో పెద్దనదిగా అవతరించింది. ఇంద్రకీలాద్రిపై వేంచేసియున్న కనకదుర్గమ్మ చరణసన్నిధిలో తలవంచి నమస్కరించి, ఎడమవైపుకు తిరిగి పులిగడ్డగా సాగింది. 'దివిసీమ'గా తేజరిల్లింది. విజయవాడ నుంచి 65 కి.విూ. దూరం 1.6 కి.విూ. వెడల్పుగా ప్రవహిస్తూ, కడకు కృష్ణాజిల్లా మచిలీపట్నం (బందరు) దగ్గర కృష్ణమ్మ సాగరసంగమం చేస్తోంది.
మొత్తం విూద గమనిస్తే, కృష్ణానది నిడివి సుమారు 1500 కి.విూ. అందులో మహారాష్ట్రలో సుమారు 310 కి.విూ., కర్ణాటకలో 482 కి.విూ., తెలుగు రాష్ట్రాలలో 708 కి.విూ.లు
పౌరాణిక ప్రాశస్త్యం:
కృష్ణానదీ ఆవిర్భాన్ని గురించి పెక్కు పురాణగాథ లున్నాయి. కృష్ణుడంటే గోలోకరక్షకుడు. రాధాధవుడు. మాధవుడు. రాధా-మాధవుల ప్రణయకలహానికి సంబంధించిన ఐతిహ్యం ప్రకారం సహ్యపర్వతం విూద గోలోక బృందావన చంద్రుడైన కృష్ణుడు రావిచెట్టుగా అవతరించి, తన శరీరవామభాగం నుండి రాధాంశతో జలం ప్రవహింపు చేశాడట! దానికే 'కృష్ణానది' అనే పేరు ఏర్పడిందట! 'కృష్ణ' అంటే నలుపు అనే అర్థం వుందికద. అందుకే కృష్ణానదిలోని నీరు నల్లగా వుండి నామసార్థక్యం చెందింది. ''కృష్ణా కృష్ణాంగసంభూతా జంతూనాం పాపహారిణీ' అనే ప్రశస్తి ఏర్పడింది. కృతయుగాదిని ఇలా జరిగిందని గోలోకపురాణం ప్రవచిస్తోంది.
అలాగే స్కాందపురాణం - సహ్యాద్రిఖండంలో, పద్మపురాణం- ఉత్తరఖండంలో, తైత్తరీయ సంహితలో, బ్రహ్మాండపురాణంలో కొద్ది తేడాలతో కృష్ణానదీ ఆవిర్భావ ప్రస్తావనలు కన్పిస్తాయి.
సృష్టిప్రారంభంలో శేషశయనుడై వేంచేసియున్న శ్రీమన్నారాయణుని, నాభికమలోద్భవుడైన బ్రహ్మ కలియుగంలో మానవులు తరించడానికి మార్గదర్శనం కోరాడట! దానికి శ్రీహరి సంతోషించి 'నాయనా! పరమపావన జీవనపూర్ణయైన కృష్ణానదిని సృష్టిస్తున్నాను. ఈ నదీజలాల్లో ఒక్కసారి స్నానం చేస్తే తరిస్తారు' అన్నాడట. కృష్ణమ్మను
శ్లో|| అంబ! త్వద్దర్శనాన్ముక్తిః న జానే స్నానజం ఫలం
స్వర్గారోహణసోపానం మహాపుణ్యతరంగిణీమ్‌
అధికాం సర్వహితార్థానాం కృష్ణవేణి! నమామ్యహమ్‌|| - అని ప్రార్థించాలట!
ఎన్నో ఐతిహ్యాల ప్రకారం కృష్ణానది త్రిమూర్త్యాత్మకం. త్రివేణి కృష్ణవేణి!
పరమ పవిత్రమైన యీ కృష్ణానదీ తీరంలో 60 దివ్య తీర్థాలున్నాయట!
పుష్కరం - జాతీయ సమైక్యతావిష్కరణం
పన్నెండేళ్ళకొకమారు సంభవించే జీవనదీపుష్కరాలు సమసమాజావిష్కరణాలు. సామరస్యజీవనానికీ, జాతీయ సమైక్యతాభావానికీ, సనాతన సద్ధర్మ సాధనానికీ దోహదకారులు. హిందూ ధర్మ విశ్వాసాలకు పుష్కరాలు ఆవిష్కారాలైనా, కుల, మత, వర్ణ, వర్గ, జాతి భేదాలకు అతీతంగా అందరినీ ఒకచోట చేర్చే 'కూర్చలు'. పుణ్యంకోసం కొందరు, పురుషార్థంకోసం మరికొందరు, వినోదంకోసం ఇంకొందరు, సామాజిక అవగాహనకోసం మరెందరో- అలాగే జిజ్ఞాసతో ఎందరెందరో పుష్కరస్నానాలు చేస్తారు. అందుకోసం వస్తారు. భారతీయసంస్కృతికి, సంప్రదాయాలకు, సదాచారాలకు, సామాజిక జీవనవికాసానికి, పుష్కరాలు ఆలవాలం! పరస్పర సహకారం, సహజీవనం, త్యాగమయ భావనం, అతిథి అభ్యాగత సత్కారం, అన్నదానాలు, వస్త్రదానాలు, పిండప్రదానాలు, స్నానసంకల్పాలు, సవిూప దేవాలయ సందర్శనాలు, బంధుమిత్ర పరస్పర అభినందనలు, తదియారాధనలు, ధర్మాచార్యుల యజ్ఞయాగవ్రతాలు. దానధర్మాలు- ఇవన్నీ కలిస్తేనే పుష్కరాలు. కోట్లరూపాయలు వెచ్చించినా సాధించజాలని జాతీయ సమైక్యత, సామాజిక సామరస్యత పుష్కర ప్రాభవం వల్ల సులభసాధ్యాలు. సనాతన ధర్మ సంరక్షణకు, సంప్రదాయ పరిరక్షణకు భారతీయ సంస్కృతి అభివ్యక్తీకరణకు ఆచరణాకృతులు ఈనాి కృష్ణా పుష్కరాలు.
కృష్ణా పుష్కర స్నాన విధి
కృష్ణా పుష్కరాల సమయంలో పుణ్యస్నానం ఆచరించడానికి నదిలో దిగినప్పుడు కృష్ణవేణిని, వినాయకుణ్ణి సూర్యభగవానుణ్ణి, బ్రహ్మసరస్వతులను, లక్ష్మీనారాయణులను, పార్వతీపరమేశ్వరులను, పుష్కరుడిని, బృహస్పతిని, ఇంద్రుడ్ని, సప్తరుషులను, పంచభూతాలను, మీరు స్నానం చేస్తున్న క్షేత్రదైవాన్ని మీ ఇంి ఇలవేల్పును, మీ ఇష్టదైవాన్ని తప్పనిసరిగా స్మరించి, అర్ఘ్యాలను సమర్పించి, కృష్ణానదికి పసుపుకుంకుమలు అర్పించాలి. దీపనీరాజనాలు సమర్పించాలి. సంకల్పపూర్వకంగా పుణ్యస్నానం ఆచరించాలి. కృష్ణా పుష్కరాల సమయంలో పుణ్యస్నానం ఆచరించడం అంటే భక్తిశ్రద్ధలతో సకలపాపాలు తొలగిపోవాలని ప్రార్థిస్తూ మూడు మునకలు వేయాలి. భార్యాభర్తలైతే వేణీస్నానం చేయాలి. అంటే భార్య కొంగును భర్త కండువాకు కట్టుకుని ఇద్దరూ ఒకేసారి మునకలు వేయాలి. భార్యాభర్తలు ఒకేసారి పుష్కరస్నానాలకు వెళ్లలేకపోయిన పక్షంలో స్త్రీలు మంగళసూత్రంపై, పురుషులు హృదయంపై చేయి పెట్టుకుని స్నానం చేయాలి. అప్పుడు భార్యభర్తలు ఒకేసారి పుణ్యస్నానం చేసిన ఫలితం లభిస్తుంది. సూతకం ఉన్నవారు సైతం పుష్కరస్నానం చేయవచ్చు.  వీలైతే బ్రాహ్మణుడి చేత పూజాక్రతువు నిర్వహించుకోవచ్చు. మీ శక్త్యనుసారం దానాదికాలు చేయాలి. పితృదేవతలకు పిండప్రదానం చేసినటైతే పుణ్యస్నానం చేయాలి. నదీ తీరాన ఉన్న క్షేత్రదర్శనం చేయాలి. పుష్కరాలకు రాలేకపోయిన బంధుమిత్రుల కోసం నదీజలాన్ని ఇంికి తీసుకెళ్లాలి.
కృష్ణానది పుష్కరాలసమయంలో చేయాల్సిన పిండప్రదానాలు
పుష్కరాల సమయంలో పుణ్యస్నానం ఆచరించి, పితృదేవతలకు పిండప్రదానం చేస్తే ఆ వంశంలో గతించినవారికి సద్గతి కలుగుతుందని, పుణ్యలోకాలు ప్రాప్తిస్తాయని పురాణవచనం. అందుకే పుష్కరాల్లో పితృదేవతలకు పిండప్రదానం తప్పక ఆచరించాలి. గతించిన వారి బంధుత్వాన్ని అనుసరించి పిండప్రదానం చేయాలి. బ్రాహ్మణ పురోహితుల ఆధ్వర్యంలో శాస్త్రోక్తంగా పిండప్రదానం చేస్తే పితృదేవతలందరికీ సద్గతి లభించి సత్ఫలితాలు కలిగే అవకాశం ఎక్కువ. క్రింద పేర్కొన్న బంధుత్వాల్లో ఎవరు మరణించి ఉన్నా వారందరికీ పిండప్రదానం చేయడం శాస్త్రప్రమాణం. అయితే.. తండ్రి మరణించివారు మాత్రమే పుష్కరాల సమయంలో పిండప్రదానం చేసేందుకు అర్హులనే విషయం మర్చిపోకూడదు. కృష్ణానది పుష్కరాల్లో తొమ్మిదో రోజు 2016, ఆగస్టు 20. ఆరోజున వీలుకాకపోతే, గతించిన వారి తిథిని అనుసరించి కానీ లేదా పుష్కర స్నానానికి వెళ్లినరోజున కానీ పిండప్రదానం చేయవచ్చు.
పుష్కరస్నానం ఎందుకు చేయాలి?
నిత్యస్నానానుష్ఠానాలు చేసినా చేయకపోయినా, పుష్కరస్నానం చేస్తే ఆ దోషాలు పోతాయి.
పితృకర్మలు ఎందుకు చేయాలి?
తండ్రి-తాత-పుత్రుడు=ఒక తరం
పుష్కర విధులు ఆచరించినట్లయితే ఇలాిం 7 తరాలవారు అలాగే తల్లి తరపున, తండ్రి తరపున మరణించిన వారందరు తరిస్తారు. వీరేకాక చనిపోయిన ప్రభువులు, గురువులు, మిత్రులు మొ||వారు కూడా తరిస్తారు.
జీవి మరణానంతరం ఎన్ని శ్రద్ధాలు ప్టోలి?
మాసికాలు-12 ఊనత్రయం-3 (ఊనమాసిక/ఊనషా-ణ్మాసిక/ఊనాబ్దికాలు)
త్రైపక్షికం - 1 (మూడవ పక్షంలో పెట్టేది)
మొత్తం 12+3+1=16+సాంవత్సరీకం/విమోకం=షోడశం
ఇవ్వన్నీ చేయలేకపోతే పుష్కరస్నానం, పుష్కరనదీప్రయుక్త తర్పణ, పిండప్రదానాల వల్ల ఆ దోషం పోతుంది.
ఇవన్నీ వారికోసమే కాక పితృఋణం తీర్చుకోవడానికి మనం విధిగా చేయవలసినవి.
దానాలు ఎందుకు చేయాలి?
సకల దోష నివారణార్థం
సకల శుభా-వాప్యర్థం
కుటుంబ అభ్యుదయార్థం
ఇక్కడ మనమిచ్చే దానాలు అక్కడ పితృదేవతలకు గ్రహీత ద్వారా చేరతాయట! వాళ్ళు ఏ లోకాలలో ఉన్నా! జీవించివున్న కాలంలో చేయలేకపోయిన వాికి ప్రాయశ్చిత్తార్థం వాని వారసులు చేసే దానాలవల్ల, ఆ పాపాల పరిహారం అవుతుంది.
తద్దినాలు పెట్తూనే ఉన్నాం కద! మళ్ళీ పుష్కరాలలో ఈ పిండప్రదానాలు ఎందుకు?
పుష్కరం పవిత్ర సమయం. దేవగురువు అయిన బృహస్పతి నదీజలాల్లో ప్రవేశిస్తున్న పుష్కరునితో చేరివున్నందువల్ల, పుష్కరానికి ప్రత్యేక ప్రతిపత్తి వచ్చింది.
పుష్కర సమయంలో చేసే పితృకార్యాలు పితృదేవతలకు అక్షయలోకాలను ప్రసాదిస్తాయి.
అన్నతర్పణం వల్ల ఏమి ప్రయోజనం?
. యే అగ్నిదగ్ధా యే అనగ్నిదగ్ధా మధ్యే దివః
స్వథయా మాదయంతే త్వం తాన్‌ వేత్థయ దితే
జాతవేదః స్వధయా యజ్ఞం స్వధితిం జుషన్తామ్‌ ||
అనే మంత్రం చెబుతాం.
అగ్నియందు దగ్ధమైన వారు, అలా దహనం చేయబడని వారు ఓ అగ్నీ! నీకు తెలుసును కద. నీ ద్వారా వారు ఈ అన్నమును గ్రహింతురుగాక! అని దీనికి అర్థం. (వారసులులేనివారు, లుప్తపిండోదకులు, చిరునామా లేకుండా ఎక్కడో చనిపోయిన వారు- దీనివల్ల వుద్ధరింపబడతారు)
సంవత్సర సూతకములో పుష్కరస్నానం చేయవచ్చా?
. ధర్మశ్రాద్ధం దయా శ్రాద్ధం శ్రాద్ధం చాపరపక్షకం |
ప్రథమాబ్దేపి కుర్వీత సపిండీకరణే కృతే ||
. నిత్యం నైమిత్తికం శ్రాద్ధం | తీర్థశ్రాద్ధాదికం చ యత్‌ |
సపిండీకరణాత్‌ ఊర్థ్వం | పుత్రః కుర్యాద్యథావిధి ||
అంటే పితృకార్యం జరిగిన సంవత్సరం లోపల ధర్మ, గయా, మహాలయ, నిత్య, నైమిత్తిక, తీర్థశ్రాద్ధాలను పుత్రుడు యధావిధిగా చేయవచ్చును.
వివాహమైన సంవత్సరంలోపల పుష్కరస్నానం చేయవచ్చా?
. మహాలయే గయాశ్రాద్ధే | మాతాపిత్రోః మృతే హని |
కృతోద్వాహోపి కుర్వీత పిండనిర్వాపణం సుతః ||
. పుత్రీ పుత్ర వివాహయోశ్చ పరతః షణ్మాసతో-భ్యంతరే 
పిత్రోరాబ్ధికపైతృకేషు విధివత్‌ దూర్వాక్షతైః అర్చయేత్‌ 
దధ్యన్నం బదరీఫలైశ్చ సహితం పిండాన్‌ వికీర్యాదికం
తత్‌సవ్యం, తిలత్పణం చ హి తథా దర్భాస్తిలాన్‌ వర్జయేత్‌||    - ధర్మప్రవృత్తి
తన యింట వివాహమైన యజమానికి ఆరు మాసముల లోపు నువ్వులు, దర్భలు, అపసవ్యంగా జంధ్యము నిషేధము. కానీ అక్షతలతోనూ, పెరుగు కలిపిన పిండప్రదానముతోనూ, పితృదేవతల కర్మలు ఆచరించాల్సిందే. మానకూడదు.
తండ్రి జీవించి వుండగా పుత్రునికి తిలతర్పణ విధిలేదు.
. జీవమానః పితా యస్య మాతా యది విపద్యతే | మాతుః శ్రాద్ధం సుతః కుర్యాత్‌ న కుర్యాత్‌ తిలతర్పణమ్‌||
తండ్రి జీవించివుండి, ఒకవేళ తల్లి, మరణించివుంటే, కొడుకు తల్లికి శ్రాద్ధం ప్టోలి. కాని తిల తర్పణం చేయకూడదు. తండ్రి చనిపోయినవారే పితృతర్పణం చేయాలి.
పితృకర్మలు జరపకపోతే ఏమౌతుంది?
మనిషి మరణించిన వెంటనే జీవుడు ప్రేతరూపం పొందుతాడు. దహనం నుండి సపిండీకరణం వరకు ఆచరించాల్సిన పితృకర్మలు ఆచరిస్తేనే జీవుడు ప్రేతరూపాన్ని విడువగల్గుతాడు. లేకపోతే ప్రేతగానే మిగిలిపోతాడు. ప్రేత విముక్తుడైతేనే పితృదేవతలౌతారు. ఆ తర్వాతనే వైకుంఠసమారాధాన! పరమపదోత్సవం.
(సన్యాసులకు పూర్వాశ్రమబంధాలుండవు. సంన్యాస స్వీకారం సమయంలోనే ప్రాయశ్చిత్త విధి నుంచి పిండప్రదానం వరకు శాస్త్రప్రకారం పూర్తి చేస్తారు. కాబ్టి వారికి ఇలాిం పితృకర్మలుండవు) పితృకర్మలు లేకుండా చనిపోయినవారికి పుష్కరకాలంలో చేస్తే ఆ దోషం పోతుంది. ప్రేతత్వం నుండి విముక్తులౌతారు.
స్నానవిధి
స్నాన సంకల్పం
హరిఃఓమ్‌ శ్రీ గోవింద గోవింద గోవింద శ్రీమహావిష్ణోరాజ్ఞయా ప్రవర్తమానస్య అద్యబ్రహ్మణః ద్వితీయ పరార్థే శ్వేతవరాహకల్పే వైవస్వత మన్వంతరే | కలియుగే | ప్రథమపాదే | జంబూద్వీపే, భరతవర్షే భరతఖండే | మేరోః దక్షిణ దిగ్భాగే శ్రీశైలస్య ఈశాన్యప్రదేశే/శ్రీరంగాత్‌ ఉత్తరదేశే గోదావరీ-కావేర్యోర్మధ్యదేశే శ్రీకృష్ణా మహానదీతీరే అస్మిన్‌ వర్తమాన వ్యవహారిక చాంద్రమానేన దుర్ముఖి నామ సంవత్సరే, దక్షిణాయనే, వర్ష ఋతౌ/శ్రావణమాసే శుక్ల/బహుళ పక్షే ..............(తిథి) తిథౌ...............(వారం) వాసరే శుభనక్షత్రే/శుభయోగే/శుభకరణే ఏవంగుణ విశేషణ విశిష్టాయాం అస్యాం శుభతిథౌ మహా  పర్వణి పుణ్యకాలే శ్రీమాన్‌ గోత్రః...............నామధేయః| ధర్మపత్నీ..........సమేతస్య మమ సమస్త పాపక్షయార్థం కన్యాగతే దేవగురౌ కృష్ణవేణ్యాం సార్థత్రికోి తీర్థ సహిత  పుష్కరదేవతా ప్రీత్యర్థం పుష్కరస్నానం అహం కరిష్యే || స్నాత్వా ఆచమ్య (3 సార్లు మునకలువేసి ఈ క్రిందివిధంగా ఆచమనీయం చేయాలి)
ఓం కేశవాయ స్వాహా | ఓం నారాయణ స్వాహా | ఓం మాధవాయ స్వాహా | .........శ్రీకృష్ణాయ నమః
అపవిత్రః పవిత్రో వా సర్వావస్థాం గతోపి వా |
యః స్మరేత్‌ పుండరీకాక్షం స బాహ్యాభ్యంతరశ్శుచిః ||
     (మానవుడు ఏ అవస్థలో ఉన్నప్పికిని శ్రీమహావిష్ణువును స్మరించినట్లయితే శారీరకంగాను, మానసికంగాను కూడా శుచిని పొందుతాడు. కనుక గోవింద | గోవింద | గోవింద అంటూ నీిని తలపై చల్లుకోవలెను.)
శ్రీ గోవింద | గోవింద | గోవింద
తర్పణాదికమ్‌ - ఆచమనం
అచ్యుతాయ నమః, అనంతాయ నమః, గోవిందాయ నమః. మూడుసార్లు నదీతీర్థం లోపలికి పుచ్చుకోవాలి. దీనివల్ల ఆంతరం పవిత్రమౌతుంది.
ఇపుడు సప్తవ్యాహృతులతో గాయత్రీమంత్ర ధ్యానమ్‌. ఎడమ ముక్కు రంధ్రమును కుడి బ్రొటన వ్రేలుతో మూసివేసి ప్రాణాయామం చేయాలి. ''ఓం భూః | ఓం భువః | ఓం సువః | ఓం మహః | ఓం జనః | ఓం తపః | ఓగ్‌ం సత్యం | ఓం తత్స వితుర్వరేణ్యం | భర్గోదేవస్య ధీమహి | ధియో యోనః ప్రచోదయాత్‌ ||''
''ఓం ఆపో జ్యోతీ రసోమృతం బ్రహ్మ'' ఇప్పుడు కుడి బొటనవ్రేలును దించాలి. 'భూర్భువస్సువరోమ్‌.....'
దేవ - ఋషి - పితృ తర్పణం
పూర్వోక్త ఏవం గుణ విశేషణ విశిష్టాయాం శుభ తిథౌ స్నానాంగత్వేన దేవ - ఋషి - పితృతర్పణం కరిష్యే (ఉంగరపు వేలితో నీిని తాకాలి)
1. తూర్పుముఖంగా: 
'బ్రహ్మాదయో యే దేవాః సపత్నికాః తాన్‌ సర్వాన్‌ దేవాన్‌ తర్పయామి' (సతీసమేతులుగా ఉన్న బ్రహ్మాది దేవతలను అందరిని తృప్తిపరచు చున్నాను.)
అని దోసిలితో తీర్థం తీసుకుని, ఎత్తి, కుడి అరచేతిమూలం నుంచి వ్రేళ్ళవిూదగా నదిలోకి విడిచిప్టోలి ఒక్కసారి.
2. ఉత్తరముఖంగా:
'కృష్ణద్వైపాయనాదయో యే ఋషయః సపత్నికాః తాన్‌ సర్వాన్‌ ఋషీన్‌ తర్పయామి | తర్పయామి|' (సతీసమేతులై ఉన్న కృష్ణద్వైపాయనుడు మొదలైన ఋషులందరిని తృప్తిపరచు చున్నాను)
అని ఇంతకుముందువలెనే దోసిలితో జలం తీసుకుని ఎత్తి, కుడి అరచేతి మూలం నుంచి వ్రేళ్ళవిూదుగా నదిలోనికి విడిచిప్టోలి. అలా రెండు సార్లు చేయాలి.
3. దక్షిణముఖంగా:
'అగ్నిష్వాత్తాదయో యే పితరః సపత్నికాః తాన్‌ సర్వాన్‌ పితౄన్‌ తర్పయామి | తర్పయామి | తర్పయామి'|| (సతీసమేతులుగా వున్న పితృ దేవతలను అందరిని తృప్తిపరచు చున్నాను.)
అని ఇంతకుముందువలెనే దోసిలితో తీర్థం తీసుకుని, ఎత్తి, కుడి బ్రొటనవేలు - చూపుడువ్రేలు మధ్యగా/ బొటనవ్రేలు విూదుగా నదిలోకి విడిచిప్టోలి. అలా 3సార్లు చేయాలి. 'శ్రీ విష్ణుర్విష్ణుర్విష్ణుః' అని శ్రీహరి స్మరణం చేయాలి.
దోసిలితో తీర్థం తీసుకుని, ఎత్తి సూర్యునికి చూపిస్తూ, ఈ క్రింది మంత్రాలు చెప్తూ, ఒక్కొక్కసారి నదిలోకి వదలాలి.
ఓం కేశవం తర్పయామి
ఓం నారాయణం తర్పయామి
ఓం మాధవం తర్పయామి
ఓం గోవిందం తర్పయామి
ఓం విష్ణుం తర్పయామి
ఓం మధుసూదనం తర్పయామి
ఓం త్రివిక్రమం తర్పయామి
ఓం వామనం తర్పయామి
ఓం శ్రీధరం తర్పయామి
ఓం హృషీకేశశం తర్పయామి
ఓం పద్మనాభం తర్పయామి
ఓం దామోదరం తర్పయామి
- - -
రెండు చేతులు ఎత్తి సూర్యభగవానునికి నమస్కరిస్తూ ఇలా ధ్యానించాలి:
1. ఋతగ్‌ం సత్యం పరంబ్రహ్మ పురుషం కృష్ణపింగళం |
ఊర్థ్వరేతం విరూపాక్షం విశ్వరూపాయ వై నమః ||
2. ధ్యేయస్సదా సవితృమండలమధ్యవర్తీ
నారాయణః సరసిజాసన సన్నివిష్టః |
కేయూరవాన్‌ మకరకుండలవాన్‌ కిరీ
హారీ హిరణ్మయవపుః ధృతశంఖచక్రః ||
3. శంఖచక్రగదాపాణే ద్వారకానిలయాచ్యుత |
గోవింద పుండరీకాక్ష రక్ష మాం శరణాగతమ్‌ ||
సర్వం శ్రీ కృష్ణార్పణమస్తు
కాయేన వాచా మనసేంద్రియైర్వా
బుధ్యాత్మనా వా ప్రకృతేః స్వభావాత్‌ |
కరోమి యద్యత్‌ సకలం పరస్మై
నారాయణాయేతి సమర్పయామి ||
ఓం తత్సత్‌ బ్రహ్మార్పణమస్తు!
(శారీరకంగాను, వాక్కుద్వారాను, మానసికంగాను ఇంద్రియములద్వారాను, బుద్ధితోను, స్వభావసిద్ధంగాను ఏ ఏ పనులను ఆచరిస్తున్నానో వాి ఫలమును పరాత్పరుడైన శ్రీమన్నారాయణునికి సమర్పించుచున్నాను.)
కుడిచేతిలోనికి తీర్థం తీసుకుని ఇలా చెపుతూ నదిలోనికి విడవాలి.
ఏతత్‌ ఫలం సర్వం శ్రీకృష్ణార్పణమస్తు!
దర్భలు, తిలలు, అక్షతలు, డబ్బులు తీసుకొని ఆత్మప్రదక్షిణం చేస్తూ ఇలా పలకాలి: (విప్రప్రణామం.)
శ్లో. సమస్తసంపత్సమవాప్తిహేతవః 
సముత్థితాపత్కులధూమకేతవః |
అపారసంసారసముద్రసేతవః
పునంతు మాం బ్రాహ్మణపాదపాంసవః ||
(సకల సంపదలను చేకూర్చునవి, సమస్తమైన ఆపదలను నశింప చేయునవి, అపారమైన సంసార సముద్రము దాటుటకు వంతెన వింవి అయిన బ్రాహ్మణ పాదరేణువులు నన్ను రక్షించుగాక)
శ్లో. ఆధివ్యాధిహరం నౄణాం మృత్యుదారిద్య్రనాశనం |
శ్రీ పుష్టికీర్తిదం వందే విప్రశ్రీపాదపంకజమ్‌ ||
(మానవులయొక్క ఆది వ్యాధులను, మృత్యువును, దారిద్య్రమును నశింపచేయునవి, సంపదలను, బలమును, కీర్తిని ప్రసాదించునవి అయిన బ్రహ్మణ చరణ కమలములకు నమస్కరించుచున్నాను)
శ్లో. నమో బ్రహ్మణ్యదేవాయ గోబ్రాహ్మణహితాయ చ |
జగద్ధితాయ కృష్ణాయ గోవిందాయ నమో నమః ||
(పరబ్రహ్మస్వరూపుడు, గోబ్రాహ్మణులకు హితమును  కలుగజేయువాడును, జగత్తునకు మేలుచేకూర్చువాడును, గోవిందుడు అయిన కృష్ణునికి నమస్కరించుచున్నాను.)
పుణ్యమూసివాయనం
పసుపు, కుంకుమ, అద్దం, దువ్వెన, చీరె, రవికెల గుడ్డ, నల్లపూసలు, లక్కజోళ్ళు, చుట్టె, మంగళసూత్రాలు, కాటుకభరిణె, కుంకుమభరిణె, చేటలు, పుష్పములు, కొబ్బరిబొండం, గుమ్మడికాయ, అరిపండ్లు, తమలపాకులు, వక్కలు, బియ్యం 6 కె.జీ. రూపాయినాణేలు, దక్షిణ అన్నీ కలిపి స్త్రీలు మరొక ముత్తయిదువకు కృష్ణవేణి నదీమ తల్లిని స్మరించి ఇవ్వడం 'మూసివాయనం' అంారు.
ఈ సమయంలో చేసే స్నాన, దాన, తీర్థ విధులు (పితృకార్యములు) విశేషఫలాన్ని అందిస్తాయి.
ఈ పన్నెండు రోజులలో చేయదగిన దానములు, పూజలు.
1వ రోజు : బంగారము, వెండి, ధాన్యము, భూమి, హిరణ్య శ్రాద్ధము.
2వ రోజు : గోవు, బంగారము, రత్నము, వస్త్రము, ఉప్పు.
3వ రోజు : బెల్లము, కూరగాయలు, పండ్లు, గుఱ్ఱము.
4వ రోజు : నెయ్యి, తేనె, పానకము, నూనె, పాలు.
5వ రోజు : ధాన్యము, బండి, దున్నపోతు, ఎద్దు, నాగలి,
6వ రోజు : కస్తూరి, పుణుగు, జవ్వాజి, చందనము మొదలైన సుగంధ ద్రవ్యములు, ఔషధములు.
7వ రోజు : గృహము, శయ్య (మంచము), పీట, ఊయల, విసనకర్ర.
8వ రోజు : గంధపు చెక్క, తెల్లని పూలమాల, అల్లము, కంద, పెండలము మొ||వి.
9వ రోజు : కన్యాదానం, కంబళి, తీర్థశ్రాద్ధం.
10వ రోజు : ముత్యాలు, వెండి, పుష్పములు, లక్ష్మీనారాయణపూజ గౌరీశంకరపూజ.
11వ రోజు : యజ్ఞోపవీతములు, తాంబూలము, పట్టువస్త్రములు, పుస్తకములు.
12వ రోజు : కృష్ణవేణి నదీపూజ, థదానములు.
థదానములు :  
గోదానము, భూదానము, తిలదానము, హిరణ్య(బంగారు) దానము, ఆజ్య(నేయి)దానము, వస్త్రదానము, ధాన్యదానము, గుడ(బెల్లం)దానము, రౌప్య(వెండి)దానము, లవణ(ఉప్పు) దానము.
ఈ పన్నెండు రోజులలోనూ ఆయా దానములు చేయుటకు సాధ్యపడనివారు ఏ రోజున పుష్కరస్నానం ఆచరిస్తారో ఆ రోజు చేయవలసిన దానములను చేయవచ్చును. లేదా అవకాశమునుబ్టి పై వాిలో ఏదైనా దానమివ్వవచ్చును.
పుష్కర స్నాన ఘ్టాలు - నియమాలు
జి ఆధికారికముగా గుర్తింపు పొందిన పురోహితులు మాత్రమే పౌరోహిత్య సేవలు నిర్వహించవలెను.
జి శ్రాద్ధకర్మలు మొదలగునవి త్వరితముగా చేయవలెను.
జి క్యూ పద్ధతిని పాించవలయును.
జి అనవసర వస్తువులను చెత్త కుండీలలో వేయునట్లు చూడవలయును.
జి శ్రాద్ధ కర్మలకు, తీర్థమునకు శుభ్రమైన మంచినీరును వాడవలెను.
జి పుకార్లను/వదంతులను నమ్మరాదు.